Με τον όρο άρθρωση περιγράφουμε τον τρόπο ομιλίας ενός ατόμου. Η άρθρωση λοιπόν αναφέρεται στο σύνολο των κινητικών διεργασιών που σχετίζονται με τον σχεδιασμό και την εκτέλεση μιας σειράς από συνεχείς εκφράσεις που έχουν σαν αποτέλεσμα την παραγωγή της ομιλίας (Fey, 1992). Για την ύπαρξη ακρίβειας στην άρθρωση απαιτείται ακρίβεια στην τοποθέτηση των αρθρωτών, στην αλληλουχία και τον συγχρονισμό τους, την σωστή κατεύθυνση και την δύναμη. Η λανθασμένη άρθρωση σύμφωνα με τον MacKay(1987) είναι «η αδυναμία του ατόμου να προφέρει σωστά ένα φώνημα, ενώ το επιλέγει με σωστό τρόπο, λόγω πιθανής ανεπάρκειας και αδυναμίας στο σύνθετο αυτό μηχανισμό»
Με απλά λόγια η άρθρωση αποτελεί ένα είδος κινητικής εκμάθησης των αρθρωτικών οργάνων. Όσο ένα παιδί αποκτά εμπειρία στην χρήση συγκεκριμένων αρθρωτικών κινήσεων τόσο πιο ολοκληρωμένη και σωστή θα είναι η άρθρωση του. Αν όμως η άρθρωση ενός παιδιού/ατόμου διαφέρει από αυτό που ορίζεται ως φυσιολογικό για την ηλικία του τότε αυτό μπορεί να χαρακτηριστεί ως αρθρωτική διαταραχή. ».
Η διαταραχή αυτή αναφέρεται στις δυσκολίες των κινητικών πτυχών που σχετίζονται με την παραγωγή του λόγου. Τα αρθρωτικά λάθη συνήθως ταξινομούνται με βάση την χρονολογική ηλικία του παιδιού, τα οποία μεταφράζονται σε στάδια, μέσα από την διαδικασία ανάπτυξης. Τα μικρότερα παιδιά είναι σε πρώιμο στάδιο στην εξέλιξη αυτή, ενώ τα μεγαλύτερα παιδιά είναι σε ένα μεταγενέστερο στάδιο ή να έχουν ολοκληρώσει τη διαδικασία. Τα κυριότερα όργανα της άρθρωσης είναι το άνω χείλος, το κάτω χείλος, η κάτω γνάθος, η άκρη της γλώσσας, η ράχης της γλώσσας, η προ-ράχη της γλώσσας και η μαλθακή υπερώα (¬¬Bauman-Waengler J. 2007). Σύμφωνα με τους Βrowman και Goldstein (1990), οι κύριοι αρθρωτές είναι το άνω χείλος, το κάτω χείλος, η κάτω γνάθος, η άκρη της γλώσσας, η προ ράχη της γλώσσας, ή ράχη της γλώσσας και η υπερώα.
Αιτιολογία Διαταραχών άρθρωσης
Για την επίτευξη της αποκατάστασης των διαταραχών άρθρωσης αλλά και για την σωστή στοχοθεσία είναι σωστό να γνωρίζουμε τα αίτια που προκαλούν αυτές τις δυσκολίες. Οι διαταραχές αυτές μπορεί να προκληθούν από πολλές επιπρόσθετες δυσκολίες που εμφανίζονται σε ένα παιδί, με αποτέλεσμα η θεραπευτική προσέγγιση να είναι διαφορετική σε κάθε περίπτωση. Σύμφωνα με τους Tanner & Davis (2003) οι κυριότεροι παράγοντες που ευθύνονται και συνυπάρχουν με τις διαταραχές άρθρωσης είναι η κινητική διαταραχή της ομιλίας, η συναισθηματική διαταραχή, προβλήματα στην κατασκευή των οργάνων άρθρωσης, ακουστικές ελλείψεις και αισθητικοκινητικές ελλείψεις.
Ο αριθμός των φωνημάτων που παράγονται λανθασμένα φανερώνει και την σοβαρότητα της διαταραχής. Σε αυτό το κομμάτι συμβάλει και το κατά πόσο η ομιλία ενός παιδιού έχει καταληπτότητα ή όχι. Όπως είναι λογικό όσα περισσότερα λάθη σε διαφορετικά φωνήματα εντοπίζονται τόσο θα μειώνεται και η καταληπτότητα του λόγου. Αυτό συμβαίνει γιατί κάθε φώνημα αποτελεί βάση για την δημιουργία και άλλων συμπλεγμάτων άρα μια λανθασμένη παραγωγή ουσιαστικά δημιουργεί λανθασμένες αλυσίδες και πλήττει την ομιλία (Tanner, 2003). Σύμφωνα με το San Diego City Schools Office of Instructional (2005) η ύπαρξη αρθρωτικών λαθών σε 1-3 φωνήματα θεωρείται ήπια διαταραχή της άρθρωσης, η ύπαρξη λαθών σε 4-8 φωνήματα θεωρείται μέτρια διαταραχή της άρθρωσης, η ύπαρξη πάνω από 8 λαθών σε φωνήματα θεωρείται σοβαρή διαταραχή άρθρωσης ενώ η άρνηση για παραγωγή ομιλίας και η μη καταληπτότητα της θεωρείται πολύ σοβαρή αρθρωτική διαταραχή.
Αξιολόγηση και Θεραπευτική Παρέμβαση
Η λανθασμένη παραγωγή ομιλίας ενός παιδιού αποτελεί την αφετηρία για την παραπομπή του σε ειδικό λογοθεραπευτή, ο οποίος είναι και ο κατάλληλος για την αξιολόγηση. Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει την εκτίμηση των δυσκολιών ορθής παραγωγής όλων των φωνημάτων σε όλες τις πιθανές θέσεις (αρχική, μέση και τελική). Επιπλέον, γίνεται έλεγχος της δύναμης και της κινητικότητας των στοματοπροσωπικών δομών, που επηρεάζουν άμεσα την παραγωγή της ομιλίας. Αμέσως μετά ο θεραπευτής θέτει στόχους ανάλογους με το αίτημα των γονέων αλλά και την χρονολογική ηλικία του παιδιού.
Μια σωστή θεραπευτική αντιμετώπιση των οικείων διαταραχών πρέπει να περιλαμβάνει ασκήσεις με συλλαβές, ψευδολέξεις, λέξεις και προτάσεις με το φώνημα στόχο σε όλες τις θέσεις. Επίσης, κρίνεται σκόπιμο να χορηγούνται και ασκήσεις ενδυνάμωσης του στομοτοπροσωπικού μηχανισμού. Οι ασκήσεις αυτές πρέπει να επαναλαμβάνονται στο σπίτι για να υπάρξει ταχύτερη και πληρέστερη βελτίωση στην παραγωγή της ομιλίας. Έρευνες έχουν δείξει ότι παιδιά που εξασκούνταν τακτικά με τους γονείς παρουσίασαν ταχύτερη αυτοματοποίηση στην ορθή παραγωγή του φωνήματος στόχου, σε αντίθεση με παιδιά που δεν εκτελούσαν το ασκησιολόγιο σε άλλα πλαίσια εκτός της αίθουσας λογοθεραπείας. Συνάμα, η μη εκτέλεση των ασκήσεων φαίνεται πως εμπόδισε τα παιδιά αυτά να μεταφέρουν την νέα γνώση (σωστός τρόπος άρθρωσης) σε άλλα πλαίσια, όπως το σχολείο, ενώ είχαν κατακτήσει τους στόχους εντός θεραπευτικού πλαισίου.
Βασιλειάδης Παναγιώτης
Λογοθεραπευτής